تشریح کلیه

به طورمعمول در هر فرد سالم ۲کلیه وجود دارد که هر یک در یک طرف ستون مهره ها و زیر دنده های تحتانی واقع شده اند. کلیه ها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. کلیه ها به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای بوده و از نظر شکل شبیه لوبیا می باشند. وزن هر کلیه در افراد بالغ۱۵۰ گرم می باشد. در وسط کلیه یک فرورفتگی به نام ناف وجود دارد که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، عروق لنفاوی و حالب از آن می گذرند.

حالب ادرارنهایی را به مثانه می برد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده است تا از آن، محافظت شود. اکثر اعضای بدن برای عملکرد مطلوب وابسته به کلیه هاهستند. در صورت برش طولی، دو ناحیه عمده در کلیه دیده می شود که عبارتند از:

1.  بخش مرکزی کلیه: این بخش از بخش های هرمی شکلی به نام هرم های مالپیگی تشکیل شده است. قاعده هر هرم به طرف قشر کلیه و راس آن (که پاپیلا نامیده می شود و واحد تعدادی منفذ است)، به طرف لگنچه قرار دارد. انشعابات سرخرگ و سیاهرک کلیه این هرم ها را فرا می گیرد. بخشی از لوله های نفرون و اجتماع فشرده ای از لوله های جمع کننده در این قسمت قرار دارند.
2.   بخش قشری کلیه: بخش قشری کلیه بخش مرکزی را می پوشاند و دارای انشعابات شعاعی سرخرگ ها، سیاهرگ ها و دانه های مالپیگی و قسمت های دیگری از نفرون می باشد قسمتی از بخش قشری که بین هرم های مالپیگی در بخش مرکزی نفوذ میکند، ستون های بافت قشری یا ستون های برتن نامیده می شود. یک هرم مالپیگی به انضمام نیمی از ستون برتن اطرافش را یک لوبکلیه می نامند که در انسان پس از طی دوران جنینی قابل تشخیص نیست. ولی در برخی جانوران مانند پرندگان قابل مشاهده است. لگنچه استطاله قیفی شکل انتهای بالایی حالب است. لبه خارجی لگنچه به دو حفره به نام کالیس های بزرگ تقسیم می شود که رو به پایین انتدادمی یابند و به کالیس های کوچک  تقسیم می شوند. کالیس های کوچک ادرار لوله های هر پاپیلا را جمع آوری می کنند. کالیس ها، لگنچه و حالی، ادرار را به سمت مثانه پیش می برند. ادرار تا زمان دفع در مثانه ذخیره می شود.

کلیه ها در هر ۲۴ ساعت جمعا حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و حدود ۹۸ لیتر آن را به جریان خون بازمی گردانند. حدود ۲لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می شود. ادرار دفع شده تقریبا ظرف مدت ۱تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره ی شود.

یکی از اصلی ترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زاید تولید شده بر اثر متابولیسم(ویا خوردهشده) می باشد. کنترل حجم و ترکیب مایعات بدن نیز از کارکردهای کلیه می باشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریبا تمامی الکترولیت های بدن بر عهده کلیه ها می باشد.

1. دفع محصولات زائد متابولیک،مواد شیمیایی خارجی، داروها و متابولیت هورمون ها: دفع محصولات زائد متابولیسم که در بدن نیاز نیستند، عمدتا بر عهده کلیه ها می باشد. اوره، کراتینین، اسید اوریک، محصولات نهایی تجزیه هموگولوبین و متابولیت های هورمون های مختلف از این دسته می باشند.
2. تنظیم تعادل آب و الکترولیت ها: لازمه برقراری هومئوستاز این است که دفع آب و الکترولیت ها دقیقا مطابق با دریافت آن ها و نیاز بدن باشد.
3. تنظیم فشار شریانی: کلیه ها با دفع مقادیر متغر سدیم و آب، نقش بارزی در تنظیم بلند مدت فشار شریانی دارند. علاوه بر آن، با ترشح هورمون ها و یا مواد موثر بر عروق مثل رنین در تنظیم کوتاه مدت فشار شریانی نیز نقش دارند. رنین باعث ساخت محصولات موثر بر عروق مانند آنزیوتانسین ۲می شود.
4. تنظیم تعادل اسید و باز: کلیه ها با دفع اسیدها و تنظیم ذخایر بافری مایعات بدن، در تعادل اسید و باز (باهمکاری شش ها) نقش دارند.
5. تنظیم تولید گلبول های قرمز: کلیه ها ایتروپوییتین ترشح می کنند که تولید گلبول های قرمز از سلول های بنیادی خون ساز در مغزاستخوانرا تحریک می کنند. تقریبا تمام اریتروپوییتین ک در افراد سالم به خون ترشح می شود، از کلیه ها است.
6. تولید۱،۲۵-دی هیدروکسی ویتامینD3: کلیه ها با هیدروکسیلاسیون ویتامین D در کربن شماره ۱، شکل فعال این ویتامین D3 را تولید می کنند.
7. ساخت گلوکز: کلیه ها در گرسنگی طولانی مدت از اسید های آمینه و سایر پیش سازها، گلوکز می سازد(گلوکنئوژنز)

سنگهای کلیه معمولاً از راه مجرای ادرار دفع می‌شوند و اگر کوچک باشند هیچ نشانگانی ندارند؛ ولی اگر اندازه سنگ کلیه به ۳ میلیمتر (۰٫۱ اینچ) برسد مجرای میزنای را بسته و درد شدیدی را در پهلوها و پشت ایجاد می‌کند که به کشاله ران نیز کشیده می‌شود.

مواد و وسایل مورد نیاز: کلیه گوسفند، آبی متیلن، ست تشریح.

روش کار: بیشتر اندام های داخلی را پوششی به نام بافت پیوندی احاطه کرده است، این بخش در کلیه لایه ای شفاف و نازک است و کپسول نامیده می شود، با کمک پنس کپسول را گرفته و آرام جدا کنید. ابتدا قبل از برش کلیه به فرورفتگی موجود در بخش مقعر کلیه(ناف کلیه) دقت کنید، ناف کلیه محل خروج میزنای، سیاهرگ و ورود سرخرگ کلیه است.سیاهرگ به میزنای چسبیده است اما سرخرگ کلیه قبل از وارد شدن به کلیه۳-۴ شاخه شده و سپس وارد کلیه می شود. مقدار آبی متیل یا رنگی دیگر به وسیله سرنگ در سرخرگ کلیه تزریق کنید(قبل از تزریق آبی متیل یا رنگ دیگر در کلیه سر سرنگ را با قیچی بچینید تا رگ را پاره نکند) تا پس از برش دانه های مالیپیگی (اولین شبکه مویرگی+کپسول بومن) بدون استفاده از میکروسکوپ قابل مشاهده باشد.

پس از مشاهه کپسول و رگ ها و تشخیص ناف و سطح مقعر و محدب کلیه، با ایجاد یک برش طولی سطح محدب را بریده تا به لگنچه برسید در کلیه برش داده شده بخش فشری و مرکزی کلیه و دانه های مالیپیگی و هرم ها و لگنچه و سینوس های آن را مشاهده کنید. به حالت نقطه، نقطه بودن بخش مرکزی به دلیل وجود دانه های مالپییگی و راه، راه بودن بخش مرکزی به علت وجود مجاری ادراری توجه کنید. پاپیلاهای موجود در نوک هرم های کلیه را مشاهده و کالیس های بزرگ و کوچک موجود در زیر پاپیلا ها را ببینید. از سوراخ وسط لگنچه سوندی را وارد کنید تا به میزنای داخل شود. سپس ارتباط بین هرم های مرکزی را با برش نازک چاقو قطع کنید تا سرخرگ بین هرمی را مشاهده کنید با چاقو سطح نازک قشر را کنار بزنید تا سرخرگ قوسی مشاهده شود سرخرگ های شعاعی نیز با چشم در قشر به صورت نخ های سفید ظریف مشاهده می شود.

اشعه پرین کلیه

کالیس کلیه

آبی متیلن و کلیه

لگنچه کلیه

ستون برتن کلیه

کپسول کلیه

سرخرگ و سیاهرگ بین هرمی

لوب کلیه

منابع:

کتاب  فیزیولوژی در آزمایشگاه …. تالیف دکتر ابراهیم نبئی

کتاب روش های آزمایشگاه فیزیولوژی جانوری … تالیف دکتر مومنی